Karen Horney’e göre insanlar neden içsel çatışmalar yaşar?

Karen Horney ve Yeni Freudçu Perspektif

Karen Horney (1885–1952), klasik psikanaliz teorisine karşı eleştirileriyle tanınan önemli bir psikiyatrist ve kuramcıdır. Freud’un libidinal teorilerine ve özellikle biyolojik determinizme karşı çıkarak insan gelişiminde çevresel, toplumsal ve kültürel faktörlerin etkisini ön plana almıştır.

Horney’nin teorisinin merkezinde nevroz ve içsel çatışmalar yer alır. Ona göre insanların içsel çatışmalar yaşamasının temel nedeni, temel kaygı (basic anxiety) olarak adlandırdığı, çocuklukta yaşanan sevgi ve güven eksikliğinden doğan derin bir güvensizlik ve yalnızlık hissidir.

Bu yazıda Horney’nin teorik çerçevesinde, içsel çatışmaların nedenleri, kaynakları, biçimleri ve etkileri detaylı şekilde ele alınacaktır.

Temel Kavram: Temel Kaygı

Karen Horney’e göre tüm nevrotik gelişimlerin temelinde “temel kaygı” yer alır. Bu, çocuğun çevresine karşı duyduğu kronik yalnızlık, güvensizlik, çaresizlik ve düşmanlık duygularından kaynaklanan derin bir endişe halidir.

Temel Kaygının Kaynağı

Temel kaygının kökeni çocukluk dönemindeki sevgi eksikliği, ilgisizlik, aşırı eleştirel ebeveyn tutumları, ya da duygusal ihmal gibi yaşantılardır. Çocuk kendini bu tarz ortamlarda:

• Terk edilmiş (yalnız),

• Korunmasız (güçsüz),

• Sevilmeyen (değersiz) hisseder.

Bu duygular, çocuğun ruhsal yapısında kalıcı bir iz bırakır ve yetişkinlikte içsel çatışmalara neden olacak yapının temelini oluşturur.

Nevrotik Gereksinimler ve İçsel Çatışmalar

Karen Horney, bireyin bu temel kaygıyla baş edebilmek için geliştirdiği psikolojik stratejileri “nevrotik gereksinimler” olarak adlandırır. Bu ihtiyaçlar, gerçekçi olmaktan uzak, aşırı ve katı niteliktedir.

Horney, toplamda 10 nevrotik gereksinim tanımlar ve bunları üç temel eğilim altında toplar. Bu eğilimlerin çatışması, bireyde içsel çatışmaların temelini oluşturur.

Horney’e Göre Üç Temel Uyumsal Eğilim ve İçsel Çatışmalar

Karen Horney, temel kaygıyla başa çıkmak için bireylerin geliştirdiği üç temel nevrotik eğilim tanımlar. Bunlar aynı anda bireyde bulunabilir ve çelişebilir. Bu çelişkiler, içsel çatışmanın kaynağıdır.

Başkalarına Doğru Hareket Etme (Uysal Tip)

Bu eğilim, insanların sevgi ve kabul ihtiyacından kaynaklanır. Birey, temel kaygısını bastırmak için diğer insanlara yakın durmaya, onların sevgisini kazanmaya çalışır.

Nevrotik gereksinimleri:

• Kabul ve onay ihtiyacı

• Korumaya duyulan aşırı ihtiyaç

• “Sevilirsem güvendeyim” inancı

Çatışma kaynağı: Bu eğilim, bireyin bağımsızlık arzusu ya da başkalarından üstün olma isteğiyle çatışabilir.

Başkalarına Karşı Hareket Etme (Saldırgan Tip)

Bu bireyler, dünyayı tehlikeli bir yer olarak görürler ve güçlü olmak zorunda olduklarına inanırlar. Temel kaygıyla başa çıkmak için çevresine hükmetmeye çalışır.

Nevrotik gereksinimleri:

• Güçlü olma ihtiyacı

• Kontrol etme arzusu

• Başarılı ve hayranlık uyandıran biri olma gereksinimi

Çatışma kaynağı: Bu eğilim, sevgi ve kabul ihtiyacındaki yönüyle ya da yalnız kalma korkusuyla çelişebilir.

Başkalarından Uzaklaşma (Çekingen Tip / “Detachment”)

Bu bireyler, temel kaygıyı minimize etmek için insanlardan uzak dururlar. Bağımsızlıklarını korumak ve incinmemek için duvarlar örerler.

Nevrotik gereksinimleri:

• Mükemmel ve yeterli olma ihtiyacı

• Bağımsızlık ve özgürlük ihtiyacı

• Kimseye ihtiyaç duymama arzusu

Çatışma kaynağı: Uzaklaşma eğilimi, bireyin sevgiye, ait olmaya ya da takdir edilmeye duyduğu ihtiyaçla çatışabilir.

İçsel Çatışmaların Dinamik Yapısı

Karen Horney’e göre bu üç eğilim arasındaki çatışmalar, nevrotik bireyin sürekli olarak içsel bir ikilem yaşamasına neden olur. Bu çatışmalar bilinçli olmayabilir; ancak bireyin davranışlarına, düşünce tarzına ve duygusal yaşamına yansır.

Örnek Bir İçsel Çatışma Durumu:

Bir birey hem sevilmek (uyum eğilimi) hem de güçlü olmak (saldırgan eğilim) isteyebilir. Ancak bu ikisi aynı anda mümkün değildir. Sevilmek için uysal olmak gerekirken, güçlü olmak için sert ve mesafeli olmak gerekir. Bu çelişki, bireyin davranışlarında tutarsızlık, kaygı, suçluluk, ve karar vermede zorlanma gibi sorunlara neden olur.

Çatışmaların Sonuçları:

• Kararsızlık ve içsel huzursuzluk

• Benlik bölünmesi (ideal benlik ile gerçek benlik arasında uçurum)

• Kronik tatminsizlik

• Sürekli çevreyle ya da kendisiyle savaş içinde olma

İdeal Benlik – Gerçek Benlik Çatışması

Horney, içsel çatışmaların en derin düzeyde ideal benlik ve gerçek benlik arasındaki uçurumla bağlantılı olduğunu vurgular.

Gerçek Benlik:

• Bireyin doğal eğilimleri, duyguları, ihtiyaçları ve özgün kişiliği.

İdeal Benlik:

• Bireyin “olması gerektiğine inandığı” yapay ve mükemmel benlik imgesi.

• Genellikle çevrenin beklentileriyle şekillenir.

• Kişi, bu imgeye ulaşamadıkça kendini değersiz hisseder.

Çatışma:

• Birey, gerçek benliğini reddeder, ideal benliğine ulaşmaya çalışır.

• Bu durum yoğun öz eleştiri, suçluluk, kendini yetersiz hissetme ve hatta depresyon yaratır.

• Birey bu çatışmayı bastırmak için savunma mekanizmaları geliştirir ama bu da iç çatışmayı daha da derinleştirir.

İçsel Çatışmaların Toplumsal ve Kültürel Temelleri

Karen Horney’nin Freud’dan ayrıldığı en önemli noktalardan biri, toplumun ve kültürün içsel çatışmalar üzerindeki belirleyici etkisidir. Ona göre bireyin yaşadığı çatışmalar sadece içsel dürtülerden değil, aynı zamanda:

• Toplumsal beklentiler

• Cinsiyet rolleri

• Aile yapısı

• Kültürel değerler

• Kapitalist başarı baskısı

gibi dışsal faktörlerden de kaynaklanır.

Özellikle kadınların yaşadığı içsel çatışmalar konusunda Freud’un “kadın kıskançlığı” gibi biyolojik açıklamalarına karşı çıkar. Kadınların yaşadığı ruhsal çatışmaları, toplumun kadınlara dayattığı rollere bağlar.

Terapötik Yaklaşım: İçsel Çatışmalarla Yüzleşme

Karen Horney’e göre terapinin amacı, bireyin nevrotik gereksinimlerini, çarpıtılmış ideal benlik imgesini ve içsel çatışmalarını fark etmesini sağlamaktır.

Terapide Hedefler:

• Gerçek benlikle yeniden temas kurmak

• Çatışan yönlerin farkına varmak

• Nevrotik eğilimleri zayıflatmak

• Temel kaygının kökenine inmek

• Daha otantik, esnek ve özgür bir benlik geliştirmek

Karen Horney’ye Göre İçsel Çatışma İnsani Bir Durumdur

Karen Horney’nin kuramı, insanın doğasını yalnızca içgüdüsel dürtülerle değil, aynı zamanda sosyal ilişkiler ve kültürel yapılarla birlikte değerlendirir. Ona göre içsel çatışma, nevrotik kişiliğin ayrılmaz bir parçasıdır ama aynı zamanda bir iyileşme potansiyeli taşır. İnsan bu çatışmaları fark edip, bastırmak yerine anlamlandırmaya çalıştıkça özgürleşebilir ve gerçek benliğine daha çok yaklaşabilir.